OSMANLI İMPARATORLUĞU VE ANAYASAL GELİŞMELER
1. Osmanlı İmparatorluğu döneminde ilk anayasal gelişme, 1808 tarihli “Sened-i İttifak”tır. 2. Mahmut döneminde, Alemdar Mustafa Paşa’nın önderliğinde merkezi hükümetle ayanlar arasında imzalanmıştır. Anayasal nitelikte olmayan bir belgedir.
2. Osmanlı döneminde anayasal gelişmelerin ikincisi, 1839 tarihli Tanzimat Fermanı’dır. Abdülmecit döneminde yapılmıştır.
3. Anayasal gelişmelerin 3.sü 1856 tarihli “Islahat Fermanı”dır. Abdülaziz döneminde yapılmıştır.
Bunlar hukuk devletine geçişin ilk adımlarıdır.
TÜRK ANAYASALARI
1876 ANAYASASI (KANUN-İ ESASİ)
1. Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk ve tek anayasasıdır.
2. İki meclisli bir anayasadır. (Meclis-i Ayan ve Meclisi Mebusan)
3. Heyeti Ayan üyelerini Padişah seçer.
4. Meclisi feshetme yetkisi Padişaha aittir.
5. 1908 yılında 2.Meşrutiyet’in ilanıyla yeniden anayasa ilan edilmiştir.
6. 1909’da bu anayasa da değişikliğe uğramıştır.
7. Türkler ilk defa bu anayasa ile seçme ve seçilme hakkını elde ettiler.
8. Yasama ve Yürütme yetkileri Padişah’ın elinde toplandı. Yasama organı Ayan ve Mebusan Meclisidir. Yürütme organı ise Bakanlar kurulundan oluşmaktadır. Yürütmenin başında Padişah bulunur.
9. Bakanlar kurulunu atama ve görevine son verme yetkisi Padişah’a verildi.
10. Sürgün yetkisi padişaha verildi.
1909 ANAYASASI (8 AĞUSTOS 1909)
1. Padişah’ın yetkileri kısıtlandı.
2. 1876 Anayasasında meclisi fesh etme yetkisi Padişah’a verilmişti. Bu anayasada meclisi kapatma yetkisi meclise verildi.
3. Padişah’ın veto yetkisine sınırlama getirildi.
4. Vatandaşlara dernek, Parti ve Toplantı yapma hakkı tanındı.
5. Basından sansür kaldırıldı.
Bu anayasa 1876 Anayasa’sının değişikliğe uğramış biçimi olduğundan bazı kaynaklarda ayrı bir anayasa olarak geçmemektedir !
1921 ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİYE - 20 Ocak 1921)
1. Yasama, yürütme ve yargı güçleri TBMM’de toplanmıştır. (Güçler birliği)
2. Milli egemenlik ilkesinin kabul edildiği ilk anayasadır.
3. Türk tarihinin en kısa süreli anayasasıdır.
4. TBMM Başkanı aynı zamanda Devlet Başkanı’dır.
5. İlk ve tek yumuşak (kolay değiştirilebilir) anayasadır.
6. Kuvvetler birliği ilkesini benimsemiştir.
7. Hükümet, seçtiği vekiller tarafından yönetilir.
8. Seçimler iki yılda bir yapılır.
Milli egemenlik yolunda önemli bir adım atıldı !
Kuvvetler birliği ilkesi benimsenmiştir !
Meclis Hükümeti sistemini benimsenmiştir !
YORUMU
1. “Halk kendi seçtiği vekillerle yönetiliyor” ki bu maddeden ayrı bir devletten bahs edildiğinden, yeni bir devletin kurulduğunun hukuki yönden belgelenmesidir.
2. Olağanüstü şartlarda hazırlanan, geçiş dönemi anayasasıdır.
3. Türkiye Cumhuriyetinin ilk anayasasıdır.
4. Bütün kuvvet ve kaynağını halktan alır.
5. Savaş nedeniyle bu anayasa kısa ve öz olmuştur.
6. Cumhuriyetin ilanı ile anayasaya bazı maddeler eklenmiştir.
Bu Anayasa; Mustafa Kemal’in Meclise değişik zamanlarda sunduğu önergelerden oluşmuştur !
Demokratik ve devrimci bir özellik taşır. Vatandaş haklarına yer vermez !
1923 DEĞİŞİKLİKLERİ
1. Devletin şeklinin Cumhuriyet olduğu açıkça belirtilmiştir.
2. Devletin dininin İslam, resmi dilinin Türkçe olduğu belirtilmiştir.
3. Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından ve Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından atanacaktır.
1924 ANAYASASI (10 NİSAN 1924)
1. Egemenlik kayıtsız ve şartsız milletindir.
2. Devletin yönetim şekli Cumhuriyettir.
3. Devletin dini İslam, başkenti Ankara ve dili Türkçe’dir.
4. Devletin başkenti, rejimi ve bayrağı değiştirilemez.
5. Yasama ve Yürütme yetkileri meclise aittir.
6. Yargı, bağımsız mahkemelerce yürütülür.
7. Meclis; yürütme yetkisini seçtiği Cumhurbaşkanı ve onun atadığı Bakanlar kanalıyla kullanır. Meclis; hükümeti her zaman denetler.
8. Üst üste aynı kişi Cumhurbaşkanı seçilebilir.
9. Seçimler dört yılda bir yapılır.
10. Seçmen yaşı 18 olacaktır.
Devletin dini İslam olduğu kabul edildiğinden bu anayasa laik değildir. Aynı zamanda diğer anayasalardan ayrılan en önemli özelliğidir !
Yargının bağımsız mahkemelere verilmesi üzerine kısmen kuvvetler ayrılığı gerçekleşti !
İnkılapların yapılması ve değişen şartlar uygun bir anayasaya duyulan ihtiyaç sonucu hazırlandı !
1924 ANAYASASI ÜZERİNDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER
1. Devletin dini İslam’dır maddesi 1928 yılında anayasadan çıkarıldı.
Bu değişimle birlikte laiklik gerçekleşti !
2. Seçmen yaşı 22’ye çıkarıldı.
3. Ormanlar devletleştirildi.
4. Kadınlara milletvekili olma hakkı tanındı.(1934)
5. Atatürk ilkeleri anayasaya girdi.
6. Laiklik anayasaya girdi. (1937)
7. Toprak reformu yapıldı.
ÖZELLİKLERİ
1. 1924 anayasası beş kez değişikliğe uğradı.
2. En uzun süreli anayasadır.
3. En çok değişiklik yapılan anayasadır.
4. Kişi hak ve özgürlükler tanınır.
5. Sosyal haklara yer verilmez
1961 ANAYASASI (9 Temmuz 1961)
1. İki meclisli parlamento ( millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosu) sistemini kabul etmiştir.
2. Kuvvetler ayrılığı prensibi getirildi.
3. Yürütme organı Cumhurbaşkanı ve Bakanlar kurulundan oluşur.
4. Meclis yasaların kabulünde son söze sahiptir.
5. Hukuk devleti ilkesi benimsenmiştir.
6. Sosyal Devlet anlayışı benimsenmiştir.
7. Seçimlerin; serbest, eşit, gizli, tek dereceli genel oy ilkelerine göre yapılacağı belirtilmiştir.
8. Çoğunlukçu demokrasi anlayışından çoğulcu demokrasi anlayışına geçildi.
9. Temel hak ve hürriyetlerle ilgili geniş düzenlemelere yer verilmiştir. Temel hak ve hürriyetlerin hangi hallerde sınırlandırılacağı belirtilmiştir.
10. Üniversitelere TRT’ye özerk statü tanındı.
11. Anayasa mahkemesi kuruldu
12. DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) kuruldu.
13. Milli Birlik komitesi kuruldu.
14. Millet meclisi ve Cumhuriyet senatosu olmak üzere iki meclisli sistem oluşturuldu.
İki meclisli sistem açıdan 1876 anayasasına benzemektedir !
1961 anayasası temel hak ve özgürlüklere geniş ve ayrıntılı olarak yer verilmiştir !
1982 ANAYASASI (18 EKİM 1982)
1. Yürütme organı güçlendirildi.
2. Cumhuriyet senatosu kaldırıldı.
3. Meclis 400 üyeden oluşmaktadır.
4. Türk ve Tarih kurumları birleştirildi.
5. Milletvekilleri beş yılda bir Cumhurbaşkanı da yedi yılda bir seçilecek.
6. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi.
7. Ayrıntılı düzenleme var.
8. Mecliste karar almak kolay.
9. Katılımcı demokrasi var.
10. Diyanet işleri başkanlığı kuruldu.
NİTELİKLERİ
1. Atatürk milliyetçiliği
2. Demokratik devlet
3. Laik devlet
4. Sosyal devlet
5. Hukuk devleti
6. İnsan haklarına saygılı
1924, 1961 VE 1982 ANAYASALARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. Ulusal Hakimiyeti her şeyin üstünde tutma,
2. TBMM’nin üstünlüğünü koruma,
3. Cumhuriyet rejiminin değiştirilemez olması.
1. Yürütme organı güçlendirildi.
2. Cumhuriyet senatosu kaldırıldı.
3. Meclis 400 üyeden oluşmaktadır.
4. Türk ve Tarih kurumları birleştirildi.
5. Milletvekilleri beş yılda bir Cumhurbaşkanı da yedi yılda bir seçilecek.
6. Kuvvetler ayrılığı ilkesi benimsendi.
7. Ayrıntılı düzenleme var.
8. Mecliste karar almak kolay.
9. Katılımcı demokrasi var.
10. Diyanet işleri başkanlığı kuruldu.
NİTELİKLERİ
1. Atatürk milliyetçiliği
2. Demokratik devlet
3. Laik devlet
4. Sosyal devlet
5. Hukuk devleti
6. İnsan haklarına saygılı
1924, 1961 VE 1982 ANAYASALARININ ORTAK ÖZELLİKLERİ
1. Ulusal Hakimiyeti her şeyin üstünde tutma,
2. TBMM’nin üstünlüğünü koruma,
3. Cumhuriyet rejiminin değiştirilemez olması.
